غزال راهب رییس پژوهشکده شهرسازی و معماری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در خصوص اقدامات مرکز برای کاهش مصرف انرژی به ارایه توضیحاتی پرداخت.
راهب با اشاره به اینکه تدوین و بازنگری مقررات ملی و کنترل ساختمان را عموما مرکز برعهده می گیرد، گفت: یکی از موضوعاتی که در دستورکار مرکز تحقیقات قرار دارد، موضوع بهینه سازی مصرف انرژی در شهر است. معمولا نگاه به بهینه‌سازی مصرف انرژی عموما به ساختمان و اجزای ساختمان معطوف است، کمااینکه مبحث ۱۹ مقررات ملی و کنترل ساختمان نیز عموما ضابطه‌ای است که پوسته خارجی، عایق‌های حرارتی ساختمان را مورد توجه قرار می‌دهد.
رییس پژوهشکده شهرسازی و معماری ضمن تاکید بر بهینه مصرف کردن انرژی در ساختمان، طراحی معماری و شکل شهرها را نیز از دیگر الزاماتی دانست که با تدوین ضوابط و مقررات برای آنها همانند ساختمان می‌توان به کاهش مصرف انرژی در شهرها نیز دست یافت.
این مسئول در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، طراحی مناسب معماری و همچنین شهرسازی بر مبنای کاهش مصرف انرژی را در فرم ساختمان‌ها، نحوه قرارگیری اجزای ساختمان، سطح مناسب بازشوها، جهت‌گیری مناسب ساختمان، و حتی روشهای غیرفعال همچون ایجاد گلخانه در مقابل بازشوها از اقدامات موثر برای کاهش مصرف انرژی در شهرها برشمرد.
به گفته وی، از طریق طراحی مناسب ساختمان‌ها و شهر، می‌توان حدود ۳۵ درصد به کاهش مصرف انرژی در شهرها دست یافت بدون آنکه هزینه خاصی را ایجاد کرد.
راهب در خصوص طراحی مناسب شهری و اثرات آن در کاهش مصرف انرژی نیز یادآور شد: الگوهای شهری مناسب و توزیع فضاها به همراه دسترسی‌های مناسب در حمل و نقل و کاهش رفت و آمد به شهرها می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف انرژی منجر شود. بدین‌معنا با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان سفرهای شهری را کاهش داد و از این طریق نیز میزان مصرف سوخت و انرژی کاهش می‌یابد.
رییس پژوهشکده شهرسازی و معماری مرکز تحقیقات ادامه داد: اساسا شکل شهر، منظر شهری، کریدور هوای شهری، قرارگیری فضای سبز شهری و گونه‌های گیاهی مناسب می‌تواند میزان افزایش و یا کاهش درجه حرارت شهرها را کنترل کند. بدین‌مفهوم، ایجاد فضای شهری مناسب دمای شهر را متعادل می‌کند و از طریق کنترل دمای شهر، میزان کارکرد دستگاه‌های تهویه کاهش یافته و مصرف انرژی و سوخت را نیز کاهش می‌دهد.
چاپ راهنمای طراحی‌شهری در مقیاس محله برای بهینه‌سازی مصرف انرژی با همکاری دانشگاه برلین
وی اقدامات مرکز را در این خصوص برشمرد و توضیح داد: در ابتدای دولت یازدهم، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با همکاری دانشکده فنی برلین و شرکت عمران شهرهای جدید، طرحی را تحت عنوان بهینه سازی مصرف انرژی در محله الگویی در شهر جدید هشتگرد در محوطه ای ۳۵ هکتاری مورد مطالعه و ارزیابی قرار داد.
راهب با اشاره به اینکه ایجاد محله الگوی هشتگرد هیچگاه بعد از بررسی و مطالعه به مرحله اجرایی و عملیاتی نرسید، گفت: برای محله ۳۵ هکتاری هشتگرد الگوی مناسبی طراحی شد و طرح در ۲۰ مجلد به زبان فارسی و انگلیسی به شکل مشترک توسط مرکز تحقیقات و دانشکده فنی دانشگاه برلین چاپ شد و مبنای یکسری از اقدامات آتی مرکز تحقیقات، قرار گرفت. این مجلد تحت عنوان «راهنمای برنامه‌ریزی در طراحی شهری در مقیاس محله برای بهینه‌سازی مصرف انرژی» منتشر شد.
شبیه‌سازی اقلیمی و طراحی الگوهای شهری منطبق با محیط‌زیست
وی اصول موردتوجه در این طرح الگوی مناسب شهری را برشمرد و افزود: در موضوع برنامه‌ریزی و طراحی شهری در این طرح پایلوت تلاش شد تا مدل سکونتگاهی و طراحی شهری مناسب بدون فرسایش خاک و صرفه‌جویی در مصرف انرژی طراحی شود که این طرح بر این مبنا مطالعه و به سمت فرم‌های فشرده الگوی شهری متمایل شد. همچنین در این طرح، اختلاط افقی و عمودی کاربری ها، ایجاد فضاهای باز شهری، جهت گیری مناسب برای ساختمان ها و بافت شهری، سایه اندازی های مناسب با شبیه سازی های اقلیمی نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
رییس پژوهشکده شهرسای و معماری ادامه داد: از سوی دیگر، برنامه حمل و نقل جامع برای این محله الگو پیش بینی شد تا بتواند الگوی کاربری مختلط اراضی از طریق پیش‌بینی سیستم‌های مناسب حمل و نقل و دسترسی‌پذیری تا عمق محله‌ها را ایجاد کند. همچنین، برنامه‌ریزی ترافیک متناسب با شرایط زیست‌محیطی و مدیریت ایمنی حمل و نقل و سایر موضوعات در این بخش موردتوجه قرار گرفت.
به گفته راهب، بخش دیگری که در این طرح مطالعه شد و مرکز به آن ورود کرد مساله آب و فاضلاب بود. اینکه سیستم پایدار ذخیره آب و فاضلاب هماهنگ با زیرساخت بهینه در سیستم جدید توزیع توسعه یابد. به همین منظور، الگویی برای جمع‌آوری آب‌های خاکستری خانه ها که در واقع ضایعات آب غیرباکتریایی همچون آب سینک‌های ظرفشویی و ماشین های لباسشویی است و قابلیت تصفیه فیزیکی و استفاده در آبیاری ها را دارد، پیش بینی شد.
وی پیش بینی و طراحی الگوی معماری منظر را از دیگر مواردی برشمرد که در مطالعه طرح کلی موردتوجه قرار گرفت و خاطرنشان کرد: تلاش شد تا با استفاده از نرم افزارها، مدل اقلیمی برای تحلیل عملکرد اقلیم در مجموعه مسکونی و ساختمان ها طراحی شود و تاثیرات آن در کاهش مصرف انرژی در ساختمان ها و فضای شهری سنجیده شود. در این مطالعه اینکه چه حجم فضای سبز در کجا، با چه گونه گیاهی در مدل های اقلیمی مورد توجه قرار گرفت و الگوی بهینه انتخاب شد.
راهب تصریح کرد: در نهایت مدیریت انرژی در سطح محله نیز ارزیابی شد. با توجه به اینکه معمولا در ایران مدیریت انرژی در مقیاس ساختمان و تک بنا مورد توجه قرار می گیرد، مرکز با همکاری دانشگاه برلین تلاش کرد تا در این طرح پایلوت، مطابق با رویکرد کشورهای پیشرفته، تولید و مدیریت مصرف انرژی را به شکل متمرکز در سطح محلات مورد سنجش قرار دهد و بدین منظور نیز پیشنهاداتی ارایه شد.
ضرورت ارزیابی و سنجش اثرات زیست‌محیطی در طرح‌های توسعه و عمران
رییس پژوهشکده شهرسازی و معماری مرکز تحقیقات از رایزنی‌های چندین ساله مرکز تحقیقات با معاونت معماری و شهرسازی برای تهیه و تدوین دستورالعمل‌های بهینه سازی مصرف انرژی در مقیاس شهر مشابه دستورالعمل‌های کاهش مصرف انرژی در ساختمان- مبحث ۱۹ مقررات ملی و کنترل ساختمان- خبر داد.
وی تاکید کرد: با توجه به مطالعاتی که انجام شده است، ضرورت داد تا اثرات زیست‌محیطی در طرح‌های تفصیلی سنجیده شود. کمتر در طرح‌های توسعه وعمران شهری به موضوعات ارزیابی زیست-محیطی ورود شده است. پیرو لزوم ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در سطح کلان مطالعات شهری، نیاز است تا ساختار ارزیابی در چارچوب هدفگذاری ایجاد، شناخت بستر، تعیین محدوده‌ها و دسته‌بندی موضوعی طرح‌های تفصیلی، غربالگری انجام شود. بدین منظور به دستورالعمل‌هایی در این خصوص نیاز است.
در مطالعاتی که پیش‌تر با همکاری دانشکده فنی دانشگاه برلین انجام شد، و هم اکنون نیز در دستور کار مرکز قرار دارد، تلاش می‌کنیم تا موضوع ارزیابی زیست‌محیطی را به عنوان شاخص تاثیرگذار به طرح‌های توسعه و عمران شهری وارد کنیم.